نوشته: دکتر علی فیضی
(مدرس دوره های تخصصی طرحی نو)
درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش که با عنوان ACT (اَکت) شناخته میشود نوعی رفتاردرمانی مبتنی بر توجه آگاهی (mindfulness) است که قواعد بنیادین بخش اعظم روانشناسی غرب را به چالش کشیده و طرحی نو در زمینه رفتار و شناخت ارائه داده است که مبتنی بر فلسفه علم رفتار بافتاری (Contextual Behavioral Science)، نظریه چارچوبهای ارتباطی (RFT) و تحلیل رفتاری است. ACT اولین و معروف‌ترین رفتاردرمانی موج سومی است و در این درمان التقاطی از استعاره، جمله‌های متناقض نما و مهارت‌های توجه آگاهی و طیف گسترده‌ای از تمرین‌های تجربه گرایانه و مداخلات رفتاری هدایت‌شده توسط ارزشها به‌کاربرده میشود.
اما شاید این سوال به صورت اشکار یا ضمنی در ذهن بسیاری از روان‌شناسان، مشاوران، روان‌پزشکان و مددکاران اجتماعی وجود داشته باشد که آموختن ACT چه سودی دارد؟ به بیان دیگر مزیت‌های آموختن ACT چیست؟ سه دسته مزیت برای ACT می‌توان شمرد. مزیت‌های علمی. فایده آموختن ACT برای روان‌درمانگران و مشاوران، فایده ACT برای درمانجویان.
:مزیت‌های علمی
شاید مزیت ACT نسبت به بسیاری از رویکردها این است که رویکردی علمی است و اثرات پیشنهاد شده برای آن صاحب حمایت پژوهشی هستند. انبوه شواهد پژوهشی موید ACT نشان می‌دهد که اثربخشی این مدل درمانی در طیف گسترده‌ای از وضعیت‌های بالینی نظیر افسردگی، اختلال وسواس فکری-عملی، استرس محیط شغلی، استرس سرطان در مراحل پایانی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه، کم‌اشتهایی روانی، مصرف هروئین و حتی اسکیزوفرنی تایید شده است. با این حساب می‌توان نتیجه گرفت گفت که آموختن و به کاربستن ACT مستدل و خردمندانه است.
مزیت ACT به عنوان درمان این است که بر خلاف بسیاری از رویکردهای دیگر صاحب مبنای فلسفی و نظری روشن و منسجمی است. فلسفه زیربنایی ACT (بافتارگرایی کارکردی) برساختن مدلی مطابق با واقع را پیشنهاد نمی‌کند بلکه اصل و اساس کار را پیش‌بینی و اثرگذاری بر رفتار به صورت دقیق و وسیع و عمیق می‌داند. این رویکرد باعث میشود که فاصله‌ی بین نظریه و فناوری درمانی کاهش یابد و اصولی تدوین شود که کاربردپذیری وسیعی دارند. به این شیوه ACT منحصر در راهنماهای درمانی نمی‌شود و همواره امکان فرارفتن و گسترش یافتن را دارد. به همین خاطر است که می‌توان به زبان استعاره گفت ACT هنر آشپزی است و نه کتاب آشپزی. درمانگر ماهر ACT همچون یک آشپز ماهر وابسته به دستورالعمل یا کتاب اشپزی نیست و بدون آن هم می‌تواند مشکلات گوناگون را مفهوم‌پردازی کرده و در صورت نیاز دست به ابداع تکنیک‌های نو بزند. چنین شرایطی به ACT کمک کرده است که به لحاظ تکنیکی دچار فترت و رکود نشود.
یک مزیت دیگر ACT یا بهتر است بگوییم پژوهشگران ACT این است که ساز و کار مشخصی برای تغییر درمانی (انعطاف‌پذیری روانشناختی) پیشنهاد کرده‌اند و فعالانه واسطه‌گری آن را مورد پژوهش قرار داده‌اند . اکنون شواهد پژوهشی مناسبی وجود دارد که نشان می‌دهد تغییر درمانی در ACT از طریق تغییر در انعطاف‌پذیری روانشناختی واسطه‌مندی میشود یا مثلا رابطه‌درمانی به شرطی اثرگذار است که درون آن انعطاف‌پذیری روانشناختی الگوسازی شود.
فایده آموختن ACT برای درمانگران
هرچند با آموختن ACT درمانگران و مشاوران صاحب ابزاری قدرتمند و موثر می‌شوند اما این تنها مزیت آموختن ACT نیست. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد آموختن ACT باعث افزایش کیفیت زندگی، افزایش مراقبت از خود، افزایش تمایل به خلاقیت، کاهش خطر فرسودگی شغلی و جذب بهتر و موثرتر اطلاعات نو میشود.
فایده ACT برای درمانجویان و مراجعان
یک مزیت دیگر ACT این است که رنج انسانی را پزشکی‌سازی نمی‌کند و حتی این افسانه را درهم می‌شکند. پزشکی‌سازی رنج انسانی به خاطر پیامدی که دارد برای انسان‌ها محنت‌افزا بوده است؛ به این صورت که با برچسب اختلال خوردن به رنج انسان این زمینه فراهم میشود که انسان به نبرد با طبیعت خود برخواسته و کشمکشی بدفرجام را شروع کند که امیدی به پیروزی در آن نیست. انسان به نیروی زبان/ذهن قادر است که حتی در غیاب خطر و تهدید و ناخوشایندی عینی و آشکار برای خود رنج و ناراحتی تولید کند. به تجربه خود نگاه کنید کدام یک برای شما راحت‌تر و شایع‌تر است نگران شدن یا اطمینان؟ حسرت یا رضایت؟ غمگینی یا شادمانی؟ چطور می‌توان به پیروزی در نبردی امیدوار شد که حریف اینچنین تواناست. جالبتر آنکه این حریف بخشی از وجود خود ما است که فقط در شرایطی از تولید تجربه‌های ناخوشایند دست برمی‌دارد که خود ما از بین برویم!